Ustrój polityczny RP w koncepcjach UW (5)

 

Organy kontroli i ochrony prawa

Projekt Konstytucji RP, złożony przez UD/UW przewidywał też miejsce dla organów, podlegających wyłącznie Sejmowi, a powoływanych przez ów Sejm do kontroli działań organów państwa z punktu widzenia ich legalności, gospodarności, celowości i rzetelności, stojących na straży wolności i praw człowieka i obywatela oraz wolności słowa, prawa do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji.

Unici przewidzieli w swoim projekcie instytucję Rzecznika Praw Obywatelskich, istniejącą realnie już od roku 1987. Zgodnie z projektem: „Rzecznik Praw Obywatelskich stoi na straży praw i wolności obywateli, określonych w Konstytucji, ustawach i ratyfikowanych umowach międzynarodowych.”[1]

Proponowali, by powoływać go na okres 4 lat, niczym parlament.

Obecnie:  powołuje go na 5-letnią kadencję Sejm bezwzględną większością głosów, przy czym wymagania jest zgoda Senatu RP;

– w swej działalności jest niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed Sejmem;

– corocznie informuje Sejm i Senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i prawa człowieka i obywatela;

– działa nie tylko w interesie obywateli polskich, ale także cudzoziemców;

– przyjmuje skargi na bezprawne i niesprawiedliwe działania administracji i ustosunkowuje się do nich w celu naprawy tych nieprawidłowości;

– podejmuje czynności wyjaśniające na wniosek obywateli, ich organizacji, organów samorządowych a także z własnej inicjatywy;

– wniosek można złożyć w formie ustnej lub pisemnej i jest on bezpłatny ;

– musi rozpatrzyć każdy wniosek ale może odmówić działania w konkretnej sprawie przy czym musi poinformować skarżącego o powodach swojej decyzji;

– podejmując sprawę może samodzielnie poprowadzić postępowanie wyjaśniające lub zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów.

Rzecznikiem Praw Obywatelskich jest po tragicznej śmierci Janusza Kochanowskiego Irena Lipowicz.[2]

Z racji suchego zapisy konstytucyjnego o pracy Rzecznika Praw Obywatelskich projekt unitów niczego nie mówił, odsyłając do ustawy sejmowej.

Nieco więcej miejsca w swoim projekcie Unia Wolności poświęciła Najwyższej Izbie Kontroli.

Jej podstawowym zadaniem ma być według unitów kontrola wykonywania budżetu RP i zgodnym z prawem gospodarowaniem mieniem Skarbu Państwa, jako środkami publicznymi.

NIK podlega Sejmowi i jemu przedstawia opinię o wykonaniu budżetu przez Radę Ministrów. Prezesa tej instytucji powołuje Sejm RP, uzyskawszy potem zgodę Senatu. Kolegium Najwyższej Izby Kontroli złożone jest z jej prezesa oraz wiceprezesów i siedmiu członków, powoływanych przez Prezydium Sejmu. UW nie określiła długości kadencji kolegium.

Podobnie, jak w przypadku sędziów, przeciw członkom kolegium NIK nie wolno wszczynać postępowań: karno-sądowego ani też karno-administracyjnego. Zgodę na to może wyrazić Sejm RP. Musi ona zresztą być uchwalona większością 2/3 głosów w obecności ponad połowy posłów.

Tyle zapis konstytucyjnego projektu UD/UW.

W polskiej praktyce NIK –

–  podejmuje kontrolę na zlecenie Sejmu lub jego organów, na wiosek Prezydenta RP, prezesa Rady Ministrów i z własnej inicjatywy;

– kontroluje działalność między innymi organami administracji rządowej i Narodowego Banku Polskiego, stosując kryteria legalności, gospodarności, rzetelności i celowości;

– może przeprowadzić kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego i jednostek komunalnych;

– informacje o wynikach kontroli i wnioski przedstawia Sejmowi;

– w protokołach wykazuje się nieprawidłowości, ich skutki oraz odpowiedzialne za nie osoby;

– prezesa NIK powołuje na 6-letnią kadencję i odwołuje Sejm bezwzględną większością głosów na wniosek Marszałka Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, za zgodą Senatu RP.

Na straży wolności słowa stać ma Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji. Projekt unitów poświęca jej jedenasty rozdział swego projektu Konstytucji RP.

Zgodnie z nim KRRiT ma być organem władzy wykonawczej w dziedzinie mediów radiowych i telewizyjnych. Powinna dbać o dostęp obywateli do rzetelnej informacji, a tym samym bronić interesu publicznego. KRRiT działa za pomocą rozporządzeń, może podejmować uchwały.

Członkowie KRRiT według projektu mają być powoływani przez Prezydenta RP, Sejm i Senat, przy czym spośród członków Rady jej przewodniczącego powołuje prezydent. Brak w projekcie określenia, po ilu członków KRRiT może powoływać każdy organ, UW nie określiła też czasu kadencji Rady.

Obecnie Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji:

– składa się z 9 członków, powoływanych przez Sejm (4 członków), Senat (2) oraz Prezydenta RP (3), kadencja członków wynosi 6 lat, ale jej skład jest odnawiany co 2 lata;

– określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców (np. określanie limitów czasowych dla emisji reklam);

– ochrania podstawowe, społecznie akceptowane wartości, przede wszystkim wartości chrześcijańskie (KRRiT kontroluje programy emitowane przez nadawców);

– udziela koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych oraz ustala wysokość opłaty abonamentowej.

Projekt Konstytucji RP, autorstwa Unii Wolności nie zwraca uwagi na istniejący już organ kontrolny, jakim jest Państwowa Inspekcja Pracy oraz nie wnioskuje o powołanie (późniejsze o kilka lat) innego organu, jakim dziś stał się Rzecznik Praw Dziecka.

Gwoli ścisłości więc, Państwowa Inspekcja Pracy jest podległym Sejmowi organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w szczególności przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Zakres jej działania i uprawnień określa ustawa z dnia 6. marca 1981 r. o Państwowej Inspekcji Pracy (Dz.U. z 2001 r. Nr 124, poz.1362 z późn. zm.). Nadzór nad PIP – w zakresie określonym w ustawie – sprawuje Rada Ochrony Pracy, powołana przez Marszałka Sejmu RP. PIP kieruje, powołany przez Marszałka Sejmu, Główny Inspektor Pracy przy pomocy zastępców. Inspekcję tworzy Główny Inspektorat Pracy, 16 Okręgowych Inspektoratów Pracy oraz działający w ramach terytorialnej właściwości – inspektorzy pracy. Każdy z okręgowych inspektoratów obejmuje zakresem swojej właściwości terytorialnej obszar jednego województwa.

Rzecznik Praw Dziecka stoi na straży praw dziecka określonych w Konstytucji – art.72: ust.1: Rzeczypospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka: prawa do życia i ochrony zdrowia, prawa do wychowania w rodzinie, prawa do nauki, ochrania dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją oraz innym złym traktowaniem. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka. Ustawa z dnia 6. stycznia 2000 r. o Rzeczniku Praw Dziecka określa kompetencje i sposób powoływania Rzecznika przez Sejm. Rzecznik wykonuje powierzone mu zadania za pomocą Biura Rzecznika Praw Dziecka, które działa na podstawie nadanego mu statutu.

Kadencja Rzecznika trwa 5 lat, licząc od dnia złożenia ślubowania przed Sejmem a wygasa w razie jego śmierci lub odwołania w wypadkach przewidzianych w ustawie. Ta sama osoba nie może być Rzecznikiem dłużej niż przez dwie kolejne kadencje. Rzecznik powoływany jest uchwałą Sejmu, zatwierdzaną uchwałą Senatu.[3]  (cdn.)

 

Klara Wolińska