Chaos – niezależne młodzieżowe pismo o kierunku literackim – powstał w październiku 2000 roku w Wilnie. Czasopismo było wydawane do maja 2002 roku. W trakcie dwóch lat ukazało się 10 numerów. Pismo było bezpłatne, edytowane własnym sumptem redaktorów. Naczelnym redaktorem Chaosu był Jan Tuczkowski. Początkowo miało to być literackie pismo miejskiej studenterii polskiej, jednakże wraz z dołączeniem się kolejnych redaktorów: Aleksandra Radczenki, Antoniego Radczenki i Zbigniewa Samki – zaczęło się przekształcać. Celem Chaosu była prezentacja utworów młodych wileńskich autorów, piszących w języku polskim, którzy z tych lub innych powodów nie mieli szansy zaistnienia w mediach oficjalnych, a także prezentacja kultury alternatywnej oraz współczesnej „myśli radykalnej”.

Celem mojego tekstu jest opis i analiza swojego rodzaju fenomenu, jakim był Chaos. Posługuję się tu terminem „fenomen”, ponieważ już od wielu lat nie wydawano młodzieżowego pisma, które by doczekało się tylu różnych opinii (o opiniach bardziej szczegółowo będę pisała później). Obawiam się, że może zaniknąć w niepamięci następnych wieków, ponieważ nie znajdziemy Chaosu ani w czytelniach ani w bibliotekach, ani w Domu Polskim – a tylko w rękach prywatnych – np. u naczelnego redaktora pisma, Jana Tuczkowskiego.

Dotychczas Chaos nie doczekał się jakiegokolwiek opracowania. Ukazało się zaledwie kilka artykułów i wywiadów w gazetach: Na początku był chaos…[1]; Moda na chamstwo?[2]; Czy warto być młodym?[3]; Witamy „Chaos”[4]; Wileński Hyde Park[5]; Nie ustawajcie w ochocie pisania![6]; „Chaos” zawiesza działalność[7] oraz opinie, nadsyłane pocztą elektroniczną. W celu zgłębienia tematu wykorzystałam wywiady Agaty Stupienko dla Kuriera Wileńskiego, Honoraty Szocik dla Naszego Czasu oraz przeprowadziłam kilka własnych wywiadów, głównie z naczelnym redaktorem Chaosu – Janem Tuczkowskim oraz innym członkiem redakcji – Aleksandrem Radczenką. Pomogły one mi dokładniej poznać zasady tworzenia pisma.

 

 * * *

W Wilnie, mieście, które wykształciło tylu znanych Polaków, w październiku 2000 roku ukazał się pierwszy numer Chaosu – niezależnego młodzieżowego pisma o charakterze literackim, które skupiło wokół siebie młodzież akademicką. Chaos powstał dzięki inicjatywie studentów filologii polskiej.

Gdy podczas praktyki językowej we Wrocławiu trafiło mi do rąk awangardowe pismo studenterii miejscowego uniwerku „Zakręt”, ślinka mi pociekła… – napisał redaktor Chaosu. Jan Tuczkowski,[8] we wstępie do ostatniego numeru wydania pod tytułem X-ty i Ostatni. Należy jednak powiedzieć, że korzenie Chaosu sięgają o wiele głębiej w przeszłość. W roku 1992 w Wilnie spróbowano utworzyć polski zespół punkowy, mniej więcej w tym też czasie w Trokach zaczął działać zespół heavy metalowy – Ghetto, który śpiewał między innymi po polsku. W roku 1994 powstał Klub Polskiej Młodzieży Alternatywnej, organizujący koncerty rockowe, wieczorki poezji alternatywnej, który funkcjonował aż do roku 1996. Tak, więc początków Chaosu można się doszukiwać zarówno w tych działaniach (część z ich uczestników stała się następnie współredaktorami pisma), jak i w innych jeszcze bardziej odległych – np. pisemkach, wydawanych w wileńskich szkołach średnich lub Klubie Włóczęgów Wileńskich czy też w niektórych aspektach działalności dziennika Gazeta Wileńska (istniał w latach 1998 -2000). To właśnie w tej gazecie po raz pierwszy spotkali się przyszli redaktorzy „Chaosu”: Jan Tuczkowski, Aleksander Radczenko[9], Antoni Radczenko[10] oraz Zbigniew Samko[11] – pisał Aleksander Radczenko w swym artykule Krótka historia wileńskiego „Chaosu”, a podczas wywiadu dla niniejszej pracy powiedział, że jego stosunek do „Chaosu” był z jednej strony bardzo entuzjastyczny, z drugiej strony nieco sceptyczny. Po pierwsze, gdy Jan Tuczkowski przyniósł Aleksandrowi R. pierwszy numer Chaosu, Aleksander był zachwycony. Oto w Wilnie powstało coś, co można nazwać artzinem (czyli takim trzecioobiegowym pismem młodzieżowym o tematyce literackiej). Marzyliśmy z kumplami o takim piśmie w latach 1994-96, gdy działaliśmy w Klubie Polskiej Młodzieży Alternatywnej na Litwie „Fandango”. Natychmiast, na prośbę Janka, zaangażowałem się w tworzenie „czegoś”[12].

Trudne były dobrego początki – mówi Jan Tuczkowski – wiedziałem z różnych źródeł, że w Wilnie istnieje wielu młodych ludzi – mniej lub bardziej utalentowanych poetów, pisarzy, publicystów, którzy tworzyli „do szuflady”, z różnych powodów nie mogąc swoich dzieł i dziełek zamieścić na łamach oficjalnych mediów. Postanowiliśmy pomóc im i stworzyć niezależną trybunę do wyrażania swoich opinii o świecie[13].

Początkowo miało to być literackie pismo wileńskiej studenterii polskiej, jednakże wraz z dołączeniem do niego kolejnych redaktorów: Zbigniewa Samki, Aleksandra Radczenki i Antoniego Radczenki oraz autorów, którzy już od dawna przestali być studentami (np. Aleksander Sokołowski, Aleksander Śnieżko oraz Stanisław „S. T. rach” Tarasiewicz) jak też młodych literatów ze środowiska maturzystów wileńskich szkół polskich, w piśmie mógł się wypowiedzieć każdy, pozbawiony możliwości dostania się na łamy mediów oficjalnych. Faktem natomiast jest, że na łamach Chaosu zadebiutowało około 30 młodych, dotychczas nieznanych autorów i – część z nich ma wszystkie szanse dołączyć w przyszłości do grona uznanych literatów wileńskich – twierdzi Aleksander Radczenko.

Gdy Kurier Wileński zapytał naczelnego redaktora, „Dlaczego na tytuł gazetki wybrałeś Chaos?” J. Tuczkowski argumentował to tym, że od początku zrozumiał, iż pismo nie będzie miało jakiegoś określonego kierunku, że autorzy nie będą propagować tylko futuryzmu albo katastrofizmu, liryki miłosnej, czy satyry. I miał rację, bo znaleźć w Wilnie grupę autorów o podobnych poglądach jest trudno. Chaos nie jest pismem o odmiennym kierunku, nie zawiera aktualności z życia codziennego. Jest swojego rodzaju „sztuką dla sztuki”. Każdy mógł się tu wypowiedzieć na dowolny temat. Dlatego powstała swoista mieszanka stylów. Programem pisma jest – jak powiada Jan Tuczkowski – „brak programu”. W literaturze współczesnej panuje kryzys, dlatego Chaos próbował, jak mi się wydaje, wytłumaczyć, na czym ten kryzys polega. Stąd tak różnorodne teksty na łamach pisma. Piszemy o wszystkim, byleby to było nietradycyjne, nietypowe, nowe, nie zanudzające[14].

W swoim czasie Chaos doczekał się wielu różnorodnych opinii. Ukazało się kilka artykułów w wileńskiej prasie polskiej jak też i w samej Polsce oraz wiele listów, przysłanych pocztą elektroniczną. Jedni potępiali pismo, inni akceptowali je. Społeczność wileńska okazała się mało podatna na nowe pomysły. (cdn.)

 

Gabriela Wiszniak