Rzeka Myśla – piękno, natura, tajemnice, gospodarka, turystyka, „biały węgiel” (5)

 

 

 

 

 

 

 

 

Jak wody Myśli koła napędzały

Bardzo ważną rolę odgrywała rzeka, jako siła napędzająca powstające nad jej brzegami młyny. Niektórzy autorzy twierdzą, że to templariusze jako pierwsi wprowadzili koła wodne. Znaczeniu gospodarczym rzeki poświęcimy jeszcze wiele miejsca.

 Trafnie ocenił gospodarcze znaczenie rzeki niemiecki turysta Wilhelm Fitzky, który tak pisał w 1967 r.:

„Dlaczego Myśla mimo swojego krótkiego biegu, jest pracowitą rzeką ?

W Dargomyślu i w Chwarszczanach obraca duże koła młyńskie. W Reczycach jako dobrodziejka porusza swoją mocą fabrykę żelaza – kuźnicę. W dalszym biegu rzeka meandruje między polami i lasami sosnowymi, ukazując w całej okazałości wspaniałe wodospady służące ludziom. W odległości ok. 5 km od ujścia rzeki w ciągu wieków, pierwsi osadnicy zbudowali domy z pni sosnowych. Pierwsi mieszkańcy tych leśnych wiosek wkrótce wpadli na pomysł wykorzystania rzeki do poruszania kół młyńskich i elektrowni.”

Jak już wspomnieliśmy, Myślę prawdopodobnie jako pierwsi pod względem gospodarczym zaczeli wykorzystywać wspomniani wczesniej „Rycerze świątyni”, którzy budowali na niej młyny wodne. W dokumentach średniowiecznych zachowały się wzmianki o młynach położonych nad Myślą, między innymi w Chwarszczanach. Również późniejsze dokumenty informują nas kiedy, gdzie i jakie inwestycje gospodarcze powstały i jakie funkcjonują dzisiaj. W samym tylko Myśliborzu i jego okolicach znajdowało się pięć młynów.

Zingel Mühle, jak podaje E. Rymar: Młyn przy murach miejskich Myśliborza, istniejący zapewne już od XIII w. Młyny o tej nazwie istniały we wszystkich miastach Nowej Marchii (od łac. nazwy cingulum „obwałowania miejskie”). Młyn wodny należał do domeny margrabiego w Karsku. Ostatni remont młyna zanotowano w 1746 r. Młynarze mieli monopol na mielenie zbóż wszystkim mieszkańcom miasta. Młyn został zlikwidowany po obniżeniu poziomu Jeziora Myśliborskiego w latach 1856-63 i przekopaniu nowego koryta Myśli. Właściciele młyna mieli wyłączne prawo łowienia ryb na rzece. Regulamin określał sposoby i okresy łowienia. Musieli za to utrzymywać w należytym porządku koryto Myśli od Jeziora Myśliborskiego do Wierzbnickiego.

Lichoca, koło Myśliborzyc, Klein Mietzel-Mühle, 5,5 km od Myśliborza, prawdopodobnie średniowieczny młyn myśliborski, wymieniony w 1543 r., w 1809 r. jako folusz i młyn dębiański (do mielenia kory dębowej, używanej jako garbnika do skór).

Lohmühle, młyn dębiański  koło Myśliborza, Lohemol, wymieniony w 1507 r.

Stalonka, Walk Mühle, folusz tkaczy myśliborskich, znany w 1507 r.

Zarzecze, koło Myśliborzyc, Gross Mietzel Mühle, 6 km od Myśliborza, młyn nad Myślą rycerza Gerarda de Wrech, prawdopodobnie zasadźcy i pierwszego sołtysa Myśliborza 1281, a następnie młyn miasta znany w 1543 r. W 1809 r. funkcjonował jako tartak wodny (piła poruszana siłą wody) Schneidemühle. Pielschmühle, ok. 6 km od Myśliborza, młyn obok młyna Zarzecze, (Pielsch – właściciel?), wymieniony w 1939 r.

Wzdłuż rzeki rozmieszczonych było znacznie więcej młynów, które oprócz mielenia zboża na mąkę i kaszę zajmowały się innymi pracami jak przecieranie drewna, folusze, poruszanie młotów, mielenie kory dębowej.

W okolicy Dolska zlokalizowane były w 1809 r. 2 młyny:

Dölziger Schneidemühle – tartak, napędzany siłą wody koło Stawu, Staffelde.

Hammer Mühle –  Buszów, młyn należący do kolonii Gajewo Nesselgrund.

W okolicy Dębna również 2. młyny: Große und Kleine Mühle, młyn zbożowy i tartak.[1]

W 1460 r. margrabia Fryderyk II Hohenzollern potwierdził posiadłości joannitów w  Dargomyślu wraz z młynem. Kolejny zespół młyński został zbudowany około 1914 r. W skład zespołu wchodzą: budynek produkcyjny i magazynowy, łącznik, siłownia oraz komora turbiny.  Po pożarze młyna budynek został odbudowany na cele mieszkalne, magazyn natomiast pełni funkcje składowe. W dawnej turbinowni działa elektrownia wodna. Przy moście na rzece Myśli zachowały się urządzenia hydrotechniczne (zasuwy jazów) oraz upust jałowy i roboczy.

Pierwszy młyn wzmiankowany był w Chwarszczanach w 1335 r. Następnie jest wymieniony w 1718  r., oraz w 1809 jako młyn wodny i tartak.

Młyn na rzece Myśli w Namyślinie powstał w 1560 r., a pierwsza relacja pisana o młynie zbożowym pochodzi z 1573 r. W tym roku panujący Johann Georg (Jan Kostrzyński) zaprzysiągł jako swoich poddanych mistrza młynarskiego, służącą (dziewkę) i 2 uczniów młynarskich. Młyn wyposażony w 3 koła młyńskie, mielił zboże na mąkę, służył jako kaszarnia, olejarnia i stępor do prosa. W młynie mieli obowiązek mielenia zboża chłopi z następujących wsi: Troszyn, Sitno i obecnie po stronie niemieckiej Orthwig, Grossneuendorf, Manschnow, Gorgast, Golzow, Genschmar, Zechin, Letschin, Kienitz. Zboże do młyna i jego produkty przewozili chłopi z drugiej strony Odry promem, który kursował do nieistniejącej już wsi Fährschenke (Przewóz Chlewicki). Młynarz ½ rocznych dochodów przekazywał urzędowi domeny w Dębnie w wysokości 37 florenów i 22 grosze.[2]

W 1718 r. funkcjonował młyn zbożowy i tartak wodny z 1 łanem ziemi. W II poł. XVIII w. zanotowano nazwiska młynarzy w Namyślinie: Rose Anton (1759) i Möriche David (1760).[3] Ponieważ w 1786 r. starym zabudowaniom młyna groziło zawalenie, budowniczy ziemski Riedel zaprojektował nowy młyn, którego zabudowania zostały odnowione w latach 1791 – 93. Wiele podsiębiernych kół wodnych napędzało 3 koła młyńskie i 1 stępor. 

W początkach XX w. właścicielem młyna był Kruse, była to 2 piętrowa budowla szachulcowa. W latach 1913 – 1928 właścicielem był Friedrich Teubner, który prowadził przedsiębiorstwo pod nazwą Wasser, Mahl und Schneidemühlen Teubner & Co. Na przedsiębiorstwo składały się: młyn, tartak, elektrownia oraz budynek administracyjno-mieszkalny.

W 1937 r. właściciel Hermine Scheffler  mielił dziennie do 5 ton zboża.

Wodospad na Myśli nazywany był „Rauschwasser” („Szumiąca woda”), natomiast kąpielisko „Die Schafwäsche” („Pranie (mycie) owiec”).

W Namyślinie znajdują się ponadto inne budowle hydrotechniczne na rzece Myśli[4]

Przy drodze powiatowej Namyślin–Kostrzyn, znajdują się 3 progi wodne. Pierwotnie spiętrzona woda tworzyła staw, który sięgał do terenu kościoła. Po 1945 r. staw stopniowo zasypywano wraz z kanałem, doprowadzającym wodę do elektrowni. W efekcie tych działań zostały one zlikwidowane. W latach 50. XX w. odcinek drogi–grobli został podwyższony.

Pierwszy próg wodny (od skrzyżowania w centrum wsi) jest obecnie wykorzystywany przez elektrownię wodną,

II próg wykorzystywano w okresie międzywojennym do napędzania zespołu przemysłowego, który tworzyły: elektrownia, tartak, fabryka uszczelek i rozlewnia perfum.

III próg tworzył wodospad Rauchwasser „Dymiąca woda” (?). Poniżej wodospadu znajdował się mały staw i teren dogodny do kąpieli. Planowane tu było letnisko dla mieszkańców Kostrzyna. Reklama na widokówce z 1931 r. przedstawiającej wodospad głosiła: „Namyślin – najlepszym miejscem letniego wypoczynku”. W latach 60. XX w. zlikwidowano zabudowania byłego tartaku. Utworzono teren rekreacyjny i kąpielisko.

Zestawienie urządzeń napędzanych siłą wody na Myśli:

L.p

Miejscowość

Urządzenia

Data

Uwagi

1.

Myślibórz

Młyn zbożowy

młyn dębiański

XIII w., 1746, 1856-63

1507

 

2.

Lichoca

Młyn zbożowy

Folusz, młyn dębiański

1543

1809

k. Myśliborzyc

3.

Stalonka

folusz

1507

k. Myśliborza

4.

Zarzecze

Młyn zbożowy

 

Tartak,

1281,1543,1809, 1939

1809

k. Myśliborza

5.

Buszów

Młyn zbożowy

Kuźnica zelaza

1809

1537 – 1792

 

6.

Dolsk

tartak

1809

Okolice Dolska

7.

Dębno

Młyn zbożowy, tartak

1809

Okolice Dębna

8.

Dargomyśl

Młyn zbożowy

1430, 1914

 

9.

Chwarszczany

Młyn zbożowy

tartak

1335, 1718, 1809

1809

 

10.

Gudzisz

Folusz,

 

1830

 

 

11.

Reczyce

kuźnica żelaza

1755 – 1784, 1945

 

12.

Namyślin

Młyn zbożowy

Kaszarnia, olejarnia, stępor do prosa

tartak

 

1560 -1573, 1938

1573

 

1718, 1913 – 1928

 

 (cdn.)

 

Marek Karolczak

 

Na fotografii autora: Myśla w Namyślinie

 

Przypisy:

[1]   Młyny według: Die Neumark – Der Soldinische Kreis,  (nach F.W.A. Bratring – Beschreibung der Mark Brandenburg – 1809), http://brandenburg.rz.htw-berlin.de/  ;

[2]   Słownik Gorzowski 182, j.w.  ;

[3]   P. Woddow, Brandenburgische Kornmüller und Mühlenmeister vor 1800. www.genealogy.net  ;    

[4]   www.namyslin.net.pl .

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

*