Tożsamość narodowa mniejszości polskiej na Wileńszczyźnie (10)

 

Zakończenie

W wieku XIX, gdy kształtowały się nowoczesne nacjonalizmy w Europie Środkowo-Wschodniej, spory historyczne stanowiły fundament, na którym budowano nowoczesną świadomość narodową i tradycję historyczną. W przypadku Litwy dzieje historyczne narodów polskiego i litewskiego stały się polem walki nacjonalistycznych ideologii. Obecnie stwierdzić można, iż w dużej mierze wytworzone wówczas mity były niezbędne jedynie na etapie formowania się nowoczesnej świadomości narodowej, po czym nastąpił proces ich „demobilizacji”[1]. Katarzyna Korzeniewska-Wołek w artykule zatytułowanym Pozostawić historii? Polacy i Litwini w roku 2001 stwierdza, że mity historyczne wiele warunkują, ale niczego nie determinują, „same ulegają ewolucji wobec wydarzeń politycznych, na przykład wspólnych politycznych celów i dążeń”[2]. Po rozpadzie Związku Radzieckiego, strategicznym dążeniem w polityce zagranicznej obu krajów stało się wstąpienie do struktur euroatlantyckich i europejskich. W tym wypadku „zasoby wspólnej historii okazały się i okazują się być nieocenionym budulcem dobrych stosunków między Polską a Litwą”[3].

Dzisiejsza Litwa rozwija się niezwykle dynamicznie, staje się coraz bardziej nowoczesna. Odbicie się współczesnych tendencji widać także w świadomości wielokulturowego społeczeństwa litewskiego. Mniejszość polska na Litwie oporniej poddaje się nowoczesnym wpływom ze względu na tradycyjny syndrom niedopuszczania wszystkiego, co „obce”, który wykształcony został przez wiele lat obawy przed groźbą wynarodowienia. W świadomości Polaków litewskich zaszły zmiany, ale o wiele mniejsze niż w świadomości Litwinów, czy mniejszości rosyjskiej w tym samym przedziale czasowym. Konserwatyzm Wileńszczyzny, który pozwolił jej zachować swoją odrębność językową, kulturową oraz religijną w czasach okupacji sowieckiej i skutecznie przeciwstawić się wpływom partii komunistycznej, dziś powoduje zacofanie gospodarcze i stagnację ideowo-polityczną tego regionu. Obraz polskiej mniejszości na Wileńszczyźnie uzupełnia także aspekt wewnętrzny, jakim jest poziom prezentowany przez miejscową klasę polityczną, która w większości nie kieruje się kategoriami racji stanu czy też interesu narodowego, tylko partyjnymi i własnymi korzyściami. Bierze się to przede wszystkim z braku pozytywnej idei, która mogłaby zjednoczyć wszystkich litewskich Polaków. Polacy na tle społeczności większościowej prezentują się jako grupa słabiej wykształcona, w większości mieszkająca na wsi. Sytuację tę nietrudno wytłumaczyć, wiąże się ona bowiem z wyniszczeniem przedstawicieli wysokiej kultury polskiej na Kresach. Polacy na Litwie mają więc ograniczone możliwości wejścia do kręgu elit i aktywnego uczestnictwa w kulturze litewskiej[4]. Samoocena Polaków na Litwie nie jest wysoka, swoją społeczność często opisują jako skłóconą wewnętrznie, niesolidarną i bierną.

W takiej sytuacji polska młodzież okazuje się pomostem ku porozumieniu i współpracy. W większości pochodząca z miast, kosmopolityczna, otwarta, wolna od żywych wśród starszych pokoleń stereotypów, nie izoluje się od otoczenia. Młodzi Polacy na Litwie słuchają litewskiej muzyki, radia, oglądają te same, co Litwini programy telewizyjne, uczestniczą w różnego rodzaju imprezach, kibicują litewskim koszykarzom. Te pozornie nic nie znaczące zachowania zbliżają ich z Litwinami i Rosjanami oraz pomagają w adaptacji i przetrwaniu. Problemem w takim przypadku wciąż pozostaje granica oddzielająca przystosowanie od asymilacji, akulturacji i wynarodowienia. Świadome lub nieświadome przekroczenie tej granicy prowadzić może do utraty własnej tożsamości, zaniku identyfikacji, którą cenili i pielęgnowali od dziesięcioleci.

Czy Polacy na Litwie potrafią przezwyciężyć wrogie nastawienie wobec narodu litewskiego, czy będą mogli integrować się kulturalnie i podjąć współpracę z Litwinami w przyszłości? Byłaby to postawa, która zaowocować mogłaby zbliżeniem narodów, różnorodnością kontaktów i otwarciem polskiej mniejszości na wpływy kultury litewskiej. Inną wizją przyszłości mniejszości polskiej pozostaje prowincjonalizm nasilający wrogość, uzależniający podejmowane decyzje od czynników anty-narodowościowych i oparciu się na nietolerancji wobec „innego”. Groźbą takiego wyboru jest ograniczenie różnorodności kulturalnej, izolacja społeczna, pozostanie obywatelami „drugiej kategorii”. Wybór pomiędzy tymi dwiema tendencjami rozwoju społeczeństwa polskiej mniejszości narodowej stanowić może nie tylko o przyszłości, lecz także o nowej jakości tożsamości mniejszości polskiej na Wileńszczyźnie.

Można powiedzieć, że w ciągu ostatnich lat, w dobie niepodległej Litwy, polska mniejszość narodowa wyraźnie okrzepła organizacyjnie, dojrzała do swojej świadomości narodowej. Przyszłość Polaków na Litwie w dużym stopniu zależy od aktywności coraz liczniejszego grona tworzącej się inteligencji, od nowych inicjatyw oraz umiejętności zgodnego działania. Przystąpienie Litwy do struktur Unii Europejskiej wymaga godzenia bliskiego każdemu Polakowi przywiązania do tradycji z otwartością na wyzwania współczesnego świata. Chcielibyśmy wierzyć, że mniejszość polska na Litwie zachowując swoją narodową i kulturową tożsamość, wkroczyła w XXI wiek z szansą rozwoju i pogłębienia integracji ze społeczeństwem litewskim oraz kontynuując politykę współdziałania z władzami państwa.

 

 Ewelina Danowska

 

Przypisy:

Bibliografia

 

KSIĄŻKI I ARTYKUŁY:

 

Aleksjewa Ludmiła, Istorija ikanamyslija w SSSR, Wilnius-Moskwa 1992;

Brazauskas Algirdas, Lietuviškos skyrybos, „Politika” 1992;

Bremmer Ian, Taras Ray, New States, New Politics. Building the Post-Soviet Nations. Lithuania: rights and responsibilities of independence, Cambridge University Press, 1997;

Chlewiński Zdzisław, Psychospołeczne podstawy relacji między narodowościami Europy Środkowo-Wschodniej, Lublin 1996;

Dębski Sławomir, Rozważania o stosunkach polsko-litewskich na tle porównawczym, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2001, t.1, nr 2 (2);

Górka-Winter Beata, Polsko-litewska współpraca w dziedzinie bezpieczeństwa, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2001, t.1, nr 2;

Grinius Kazys, Problem litewskiego charakteru, Kaunas, 1947;

Jagiełło Michał, Partnerstwo dla przyszłości. Szkice o polityce wschodniej i mniejszościach narodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000;

Jakaitiene Evalda, Lietuviskai apie Lietuva, „Alma Litera”, Vilnius 1994;

Juodpusis Gytis, Polacy na Litwie w latach 1939 – 1990, (w:) Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina, Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX XX wieku, Instytut Europy Środkowo – Wschodniej, Lublin 1996;

Juozaitis Algimantas, Sajudis ir demokratija, Periodika, Vilnius 1990;

Kiaulakis Giedrius, Desinisis ekstremizmas siandienineje Lietuvoje, Vilnius 2002;

Korzeniewska-Wołek Katarzyna, Pozostawić historii? Polacy i Litwini w roku 2001, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2001, t.1, nr 2;

Lewandowski Jan, Trudna Tożsamość. Problemy Narodowościowe i Religijne w Europie Środkowo-Wschodniej w XIX i XX wieku, Instytut Europy Środkowo -Wschodniej, Lublin 1999;

Mackiewicz Ryszard, Słowo Polaka Pochodzącego z Litwy, Ośrodek Studiów Polonijnych i Społecznych PZKS, Lublin;

Miłosz Czesław, Venclova Tomas, Dialog o Wilnie, na podstawie „Kultura”, Instytut Literacki, Paryż 1981;

Miłosz Czesław, Szukanie Ojczyzny, „Znak” 1992, nr 3;

Nowicka Ewa, Polacy Czy Cudzoziemcy? Polacy za wschodnią granicą, NOMOS, 2000.

Porayski-Pomsta Józef, Sytuacja językowa na Wileńszczyźnie, Uniwersytet Warszawski, Wydział Polonistyki Uniwersytetu Wileńskiego, Warszawa 1999;

Poska Darius, Kilka słów przedwstępnych do kogobądź mającego zamiar pisać dzieje Litwy i Żmudzi, Wilno 1959;

Sawicki Jan, Michał Römer a problemy narodowościowe na ziemiach byłego Wielkiego Księstwa Litewskiego, TNT/UMK Toruń 1998;

Smolski Roman, Smolski Marek, Stadtmüller Elżbieta Helena, Słownik Encyklopedyczny Edukacja Obywatelska, Wydawnictwo Europa, 1999;

Srebrakowski Aleksander, Liczba i rozmieszczenie Polaków na Litwie w latach 1919-1989. Przegląd publikacji i źródeł litewskich, (w:) Białoruś, Czechosłowacja, Litwa, Polska, Ukraina, Mniejszości w świetle spisów statystycznych XIX XX wieku, Instytut Europy Środkowo -Wschodniej, Lublin 1996;

Waldenberg Marek, Narody zależne i mniejszości narodowe w Europie Środkowo-Wschodniej. Dzieje konfliktów, idei, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000;

Wisner Henryk, Litwa – świadomość państwowa i narodowa, (w:) Trudna Tożsamość. Problemy narodowościowe i religijne w Europie Śr.-Wsch. w XIX i XX wieku, Instytut Europy Środkowo Wschodniej, Lublin 1996.

 

CZASOPISMA I WYDAWNICTWA CIĄGŁE, PRASA CODZIENNA, TYGODNIKI I KWARTALNIKI:

 

Akińczo Aleksandra, Antypolskie komentarze w portalu internetowym Delfi, „Magazyn Wileński” 2003, nr 3;

Akińczo Aleksandra, Konflikt w szkole w Jerozolimie, „Magazyn Wileński” 2003, nr 3;

Bobryk Adam, Dać szansę, „Echo Nowa” 1999, nr 48;

Bumblauskas Alfredas, Litewskie okno do Europy, „Znad Willi” 2001, nr 5;

Ciechanowicz Jan, „Orzeł Biały” 1990, nr 117;

Cytryński Jarosław, Coś tolerancyjnego, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 129;

Cytryński Jarosław, Niezależność sędziowska, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 211;

Cywiński Bohdan, Pogranicze obojga narodów, „Znad Willi” 2001, nr 5;

Degutis Algimantas, Czy zbliżenie jest możliwe?, „Polis” 1998, nr 28;

Dowdo Lucyna, Czas Akcji, rozmowa z Waldemarem Tomaszewskim, prezesem Akcji Wyborczej Polaków na Litwie, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 156;

Dowdo Lucyna, Samorząd contra Vilnija, Miało być o prawach człowieka, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 28;

Dowdo Lucyna, Upośledzona Wileńszczyzna?, „Gazeta Wileńska” 2000, nr 30;

Dziedzińska Grażyna, Zaniedbane, poniżone, zdradzone – Kresy Wschodnie, rozmowa z Panią docent dr Dorą Kacnelson, „Nasz Dziennik” 28.12.2002;

Gelelevicius Rimgaudas, Litwa się lituanizuje, „Veidas” 1999, nr 41;

Giedroyć Jerzy, Wywiad, „Maisons-Laffitte” 2000;

Grużewski Bogusław, Współczesność i prowincjonalizm, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 235;

Iszkowski Krzysztof, Szpera Hubert, Zachęcić do przyjaźni jest łatwo, rozmowa z Vytautasem Landsbergisem, „Polis” 1998, nr 28;

Komar Jacek J., Parytet musi być zachowany, wywiad z Remigijusem Motuzasem, dyrektorem Departamentu Mniejszości Narodowych i Wychodźstwa RL, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 263;

Milewska Mariola, Moje miasto, „Polis” 1998, nr 28;

Nikzentaitis Alvydas, Bez Wilna nie uspokoimy się (kilka uwag o terytorialnej integracji Państwa Litewskiego w XX wieku), „Znad Wilii” 2001, nr 5;

Tarasewicz Stanisław, Prawo Raka, „Gazeta Wileńska” 1999, nr 189;

Redakcja, Skład narodowościowy Litwy – coraz bardziej jednolity, „Nasz Czas” 2001, nr 45;

Wojciechowski Marcin, Mogę więcej niż demagodzy, Rozmowa z Czesławem Okińczycem, „Polis” 1998, nr 28;

Venclova Tomas, Problem stereotypu Litwina, „Konteksty” 1993;

Subaćius Paulius, O wynalezieniu odszczepieńca, Kilka uwag na temat retoryki nacjonalizmu litewskiego, „Polis” 1998, nr 28.

 

INNE ŹRÓDŁA:

 

Czapliński Przemysław,  Literatura małych ojczyzn wobec problemu tożsamości, materiały z Kongresu Kultury Polskiej 2000, Konferencji Przedkongresowej Kultura wobec kręgów tożsamości, http://www.orw.poznan.pl/orw/archiwum/20001019/Czaplinski.html;

Garnytë Beata, Wileńszczyzna u progu trzeciego tysiąclecia, http://archiwum99.tripod.com/434/konferenc.html;

Good B. Johnny, Żądamy autonomii kulturalnej, rozmowa z Vile’em, liderem „Autonomii Kulturalnej”, „W Paszczu” 2003, nr 3;

Janiewicz Krzysztof, Andrzej Echolette, Nasza Polska, http://www.iyp.org/polish/history/antypolonizmy/europa_215.html;

Jasiński Zenon, Tożsamość narodowa a plany życiowe młodzieży z pogranicza polsko-czeskiego, http://www.miramex.com.pl/sympozja/SEJMIK/Jasin.HTM;

Kaminskas Gintautas, Polish Speakers in Vilnius, www.angelfire.com/tx/labas/2000/march/polisz.html;

Korzeniowska Katarzyna – Obecność kultury polskiej na Wschodzie , http://www.omp.org.pl/korzeniowska.htm;

Kasatkina Natalija, Lietuvos etniniu grupiu adaptacija,  Atviros Lietuvos fondas, 2001, www.vdu.lt/PMDI/centras_lt.html;

Knasas John, On Being Lithuanian, April 2000, www.ruf.rice.edu/~sarmalia/400/knasas.html;

Kusielczuk Andrzej, Na rozdrożu, http://archiwum-glosznadniemna.virtualave.net/03/;

Lana, Polacy w Polsce o Litwie i Litwinach – zapraszam do dyskusji Polaków i Litwinów, http://tygodnikforum.onet.pl/1,11,8,449531,1720571,forum.html, 2002-08-17;

Maciej Roman, Kwestia przyłączenia Wileńszczyzny do Polski 1920-1922, http:/bezuprzedzeń.pl/historia?polskalitwa.html;

Mackiewicz Józef, Prawda w oczy nie kole. W mrożącym milczeniu Europy Zachodniej, http://nasz-czas.tripod.com/032/mackie.html;

Mikłaszewicz Irena, Ocena kwestii polskiej przez władze Litewskiej SRR w latach 1944-1965, http://archiwum99.tripod.com/440/skarb.html;

Naruniec Romuald, Rola szkoły w kształtowaniu świadomości narodowej Polaków na Litwie, http://www.wsp.krakow.pl/Pl-asc/konspekt/konspekt7/naruniec.html;

Posel-Częścik Edyta, Miejsce Litwy i Polski w przestrzeni transatlantyckiej, „Polski Przegląd Dyplomatyczny” 2001, t.1, nr 2;

Potocka Maria Anna, Antytożsamość, materiały z  Konferencji Przedkongresowej, Kultura wobec kręgów tożsamości, http://www.orw.poznan.pl/orw/archiwum/20001019/;

Rawa Tadeusz, „Nowa Gazeta Polska”, http://w1.349.telia.com/~u34900009/arch551.htm;

Redakcja, „Przeciw Hipokryzji” 2000,  nr 6 (8), http://www.zakorzenienie.most.org.pl/za8/01.htm;

Redakcja, Tożsamość, Manifest etnopluralistyczny, „Zakorzenienie” 1998, nr 1, www.bezuprzedzen.pl.

Redakcja, Simonas Daukantas, www.papile.akmene.mok.lt;

Rohozinska Joanna, Regional R elations: The Conquest of Pragmatism, a new chapter in Polish-Lithuanian relations,

www.ce-review.org/99/13/rohozinska13.html;

Rotulska Monika, Polacy na Wschodzie, Niepokojące sygnały, http://www.iyp.org/Archives/polska/0007/msg00132.html;

Siemienowicz Zbigniew, Asymilacja czy integracja. Język, narodowość, państwo, http:www%2enajmici%2eorg%2fasymila%2ehtm;

Siemienowicz Zbigniew, Przestrzelony, ale żywy Piłsudski, albo podroż do Pikieliszek, http://www.najmici.org/pikieliszki.htm;

Srebrakowski Aleksander, Losy ludności polskiej na Litwie – cz. 3, http://www.wspolnota-polska.org.pl/pol/biuletyn/1999/grudzien/loslit.htm;

Srebrakowski Aleksander, Losy ludności polskiej na Litwie, http://www.najmici.org/losy_litwa.htm;

Szocik Wiktor, Kulturowa warstwa ziemi, http://nasz-czas1.tripod.com/001/szocik.html;

Szpociński Andrzej, Tożsamość narodowa w perspektywie kulturalistycznej, materiały z Konferencji Przedkongresowej w Poznaniu 19-21 października – Kultura wobec kręgów tożsamości, http://www.orw.poznan.pl/orw/archiwum/20001019;

TM, Raidës stiprina draugyste, www.ausra.pl/0207/zm1.html.

Venclova, Fragment książki Tomasa Venclovy „Eseje”, http://www.pogranicze.sejny.pl/wydawnictwo/venclova1.htm;

Vile Aleksander, Europa regionów: zróbmy pierwszy krok, „W Paszczu” 2002, nr 2.

Vile Aleksander, Ghetto czy Autonomia?

http://www.regiopolis.net/vilna/politics/02/Vile_GettoczyAutonomia.htm;

Vile Aleksander, Suderwa walczy o dwujęzyczność, www.regiopolis.net/vilna/politics.

Vile Aleksander, Jeśli chwalić się to Krakowem, jak mieszkać to w Warszawie, a jak kochać to Wilno, http://www.regiopolis.net/vilna/visions/02/Redakcja_JakkochactoWilno.htm;

Wizimirska Barbara, Stosunki z Litwą, http://www.qdnet.pl/warecka/rocznik/1998/barbara_wizimirska_stosunki_z_litwa.html;

Wysocki Piotr, Rozmowa z ambasadorem Republiki Litewskiej dr Antanasem Valionisem, „Salon Polski” 2000, nr 4, www.salonpolski.com.pl;

Ziółka Tadeusz, Język jako narzędzie kreowania tożsamości
Refleksje na marginesie przygotowań do Kongresu Kultury Polskiej, materiały z  Konferencji Przedkongresowej w Poznaniu 19-21 października – Kultura wobec kręgów tożsamości, http://www.orw.poznan.pl/orw/archiwum/20001019;

Ziółkowski Paweł, Trudne powroty. Rozmowa z prof. Andrzejem Stelmachowskim prezesem Stowarzyszenia „Wspólnota Polska”, http://www.salonpolski.com.pl/archiwum/04_2000/archiwum/01_2000/wywiad-stelmachowski.htm.