Nie chcę słyszeć o rocznicach, za które znów mam się wstydzić, bo to przyzwoite, bo tak nam kazano… (4)

X X X

W obliczu zagłady Żydzi, szczególnie młodzi, zdawali sobie sprawę, że potrzebny będzie opór, opór zbrojny. Nie można powiedzieć, iż oporu nie było i warszawskich Żydów prowadzono do Treblinki jak owce na rzeź. Żydzi stawiali opór, ale ich opór był bierny i wyrażał się w instalowaniu bunkrów i zwróceniu się przeciwko Hitlerowi. W latach 1940-1941 akcja pionierska przejawiała się w cichej pracy, czyli udzielaniu pomocy materialnej Żydom, którzy uciekli do Warszawy do pobliskich miast, w akcjach kulturalnych, w szkoleniach oraz w nawiązywaniu kontaktów między gettami w różnych miastach.

Pod koniec 1941 r. dotarła do Warszawy wiadomość o masakrze w Chełmnie, podczas której zagazowano Żydów w samochodach. Przybyli także Żydzi z Wilna, którzy donieśli o wywożeniu grup Żydów w nieznanym kierunku. Przewodniczący gminy warszawskiej wiedzieli o tym, że niezbędny będzie opór zbrojny, skoro naziści inicjują powszechną rzeź, konkluzja przywódców ugrupowań była zupełnie inna, nie odczuwali oni bezpośredniego niebezpieczeństwa i liczyli na światową sprawiedliwość. Twierdzili, iż „nie potrafią powoływać się na wyobraźnię, że coś takiego mogło by się wydarzyć w Warszawie, Bo „jeśli to jest znane w Europie, to czy alianci nie będą milczeć?”.

Bojową organizację żydowską należy oddzielić od antyfaszystowskiego bloku, który powstał w getcie przed rozpoczęciem zagłady. Ten ostatni znajduje się pod wpływem Komunistycznej Partii Polski oraz PPR i był w kontakcie z komunistyczną organizacją wojskową Armia Ludowa. Do bloku antyfaszystowskiego należeli żydowscy komuniści, Poalej Syjon Szamal, Poalej Syjon CS, Ha-Szomer ha-Zair, Dror oraz pionierskie ruchy młodzieżowe. Podczas wielkiej akcji wysiedleńczej 28. lipca 1942 r. działacze lewicowych młodzieżowych ruchów syjonistycznych utworzyli Żydowską Organizację Bojową. Później dołączyli do niej komuniści i socjaliści. Na czele organizacji stanął Mordechaj Anielewicz z Ha-Szomer ha-Zair, a najsłynniejszymi przywódcami byli Icchak Zukerman z Droru i Marek Edelman z socjalistycznej partii Bund. W ostatnich tygodniach przed powstaniem w getcie warszawskim ŻOB trwała w stanie pogotowia, jej bojownicy zostali skoszarowani w ramach 22 grup bojowych, liczących 10-12 osób. Teren getta podzielono na trzy sektory: getto centralne – 9 grup bojowych pod dowództwem Izraela Kanała, teren szopów Toebbensa i Schultza – 8 grup bojowych pod dowództwem Elizera Gellera i szop szczotkarzy – 5 grup bojowych pod dowództwema.

Sztab ŻOB mieścił się przy Miłej 29. Lewicowcy dostawali broń od AK lecz ta przecież sama cierpiała na niedostatek uzbrojenia i wiązana była określonymi zaleceniami z Londynu. Większość uzbrojenia Żydów z lewicy stanowiły zakupy na czarnym rynku. Była to niemal wyłącznie broń krótka i granaty; ŻOB dysponowała zaledwie 10 karabinami i być może jednym karabinem maszynowym. Pomysł utworzenia organizacji bojowej nabrał kształtu dopiero pod koniec 1941 roku. Grupa ta postawiła sobie za cel pomoc Rosji Sowieckiej poprzez dokonywanie aktów sabotażu w okresie okupacji hitlerowskiej. Polscy komuniści z Gwardii Ludowej obiecali dostarczyć Żydom broń, wywieźć członków grupy antyfaszystowskiej do lasu i zaanektować ich do kompanii partyzanckich. Ale obietnic nie dotrzymano. Żydów nie zgrupowano w  partyzanckie oddziały. „Przewieźliśmy do lasu setki ludzi, od najlepszych z młodzieży, pisze Cwia Lebotkin. Polskie podziemie komunistyczne obiecało nam pomoc i pomoc nie została nam udzielona. Setki naszych ludzi zostało nieuzbrojonych i z pustymi rękami. Z braku pomocy i broni większość naszych ludzi zginęła w lasach. 

Napisana przez lewicowców historiografia powstania w getcie warszawskim pominęła rewizjonistów, mimo że ich udział w kierowaniu powstaniem był najbardziej znaczący z walczących organizacji. Żydowski Związek Wojskowy (ŻZW) powołano dzięki Żydom-oficerom Wojska Polskiego. Został założony przez ograniczoną liczbę członków tylko ze skrajnie prawicowego i radykalnego ruchu pionierskiego. Ruch rewizjonistyczny był bardzo aktywny w Europie w przededniu Holocaustu, a liczba jego młodych członków sięgała 100 tysięcy. To wywrotowcy wobec antysyjonistycznej polityki rządu Mandatu Brytyjskiego w Ziemi Izraela. Domagali się bezkompromisowej migracji Żydów do Palestyny. Mieli wizję stworzenie zdrowego obywatela narodu żydowskiego. „Zgiń albo zdobądź górę Synaj!”. (Cdn.)

Roman Boryczko,

kwiecień 2023