Symbol literacki czy społeczno-polityczny „Morderstwa w Orient Expressie” (8)

        Grupa wtajemniczonych nie tylko opracowała schemat zbrodni – lecz także alibi dla każdego sprawcy. Opracowane alibi to mistyfikacja, która musi spełniać określone funkcje, aby spełnić swe zadania. Funkcja homeostatyczna polega na utrzymaniu status quo, czyli nieujawnieniu rzeczywistego sprawcy lub sprawców, a skierowaniu uwagi na przeciwnika. Funkcja kooperacyjna polega na utrzymaniu opracowanej mistyfikacji w kontaktach ze stroną prowadzącą śledztwo. Funkcja imperatywna polega na skłonieniu strony przeciwnej,  w tym wypadku detektywa, Herkulesa Poirota, do przyjęcie punktu widzenia sprawców. Polega ona na wpływaniu na poglądy, postawy i zachowania strony przeciwnej. Funkcja poznawcza to narracja, opracowana dla strony przeciwnej – na tyle wiarygodna, aby została bezkrytycznie przyjęta. Jest ona bardzo istotna, albowiem służy do skaptowania strony przeciwnej, przyjęcia przez nią punktu widzenia sprawców. Narracja ma przekonać stronę przeciwną, w naszym wypadku, Herkulesa Poirota. Tak też się stało.

            Z powyższego daje się zauważyć, że cechami procesu mistyfikacji są: asymetryczność podmiotów, wpływ na postawy i zachowania, na myślenie i poglądy strony przeciwnej, złożoność i wielość relacji, bezwzględna przewaga manipulacji i przymusu w procesie formowania i przekazywania narracji. Asymetryczność jest związana z istotą manipulacji, albowiem czynnymi podmiotami są mistyfikatorzy, którzy za pomocą procesu komunikacji dążą do osiągnięcia wpływu na stronę przeciwną, którą muszą wprowadzić w błąd. Oczywiście w literackim ujęciu nie mogło być mowy o przegranej Herkulesa Poirota, wyprowadzeniu go w pole. Dla sprawców bowiem mistyfikacja to być albo nie być złapanym. Celem zatem mistyfikacji jest wymuszanie określonych poglądów, postaw, zachowań.

            Mistyfikacja jest zatem sztuką, naukową sztuką. Stanisław Andreski w swej głośnej pozycji Czarnoksięstwo w naukach społecznych stwierdził, że public relations jest niczym innym jak nauką o sposobie oszukiwania, okłamywania. Henryk Elzenberg na polskim gruncie już w roku 1930 stwierdził, że nauka dąży do barbaryzacji^[1]. Chodzi o rozum instrumentalny, technologiczny, który tworzy liczne aporie. Jest to wynik relatywizmu etycznego, tak mocno lansowanego nie tylko przez Nietzschego^[2]. Tworzone przez naukę aporie, zwane w języku ideologii techniczno-naukowej teoriami, narracjami powodują wpuszczanie ludzi na manowce. Narracje mają tworzyć mity współczesne, natomiast przepisy prawne na wzór technologii wywierają przymus, w postaci bezwzględnego posłuszeństwa. Za Levisem Mumfordem należy stwierdzić, że współczesne społeczeństwa są zorganizowane na wzór maszyny.

            Technologia obróbki społeczeństwa powoli acz systematycznie doprowadza do wypracowania i wprowadzenia w życie poddaństwa, któremu ludzie będą musieli ulec jak w obozie koncentracyjnym, co najlepiej oddaje fundamentalna praca Anny Pawełczyńskiej (nota bene więźniarki obozów koncentracyjnych w okresie niemieckiej okupacji) Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia. Nie sposób tej fundamentalnej pracy pominąć, patrząc na symbol Morderstwa w Orient Ekspressie. Przemysłowy model obozów koncentracyjnych, organizowanych przez Rzeszę Wielkoniemiecką na naszych ziemiach, oznacza przetwarzanie, nadając wszystkiemu charakter surowca, nawet ludzkiemu życiu. Potrzebny jest w tym procesie mit, który fabrykuje historię, odzierając ją ze wszelkiej moralności. Jest to mit racjonalny instrumentalnego umysłu. Efektywność bowiem określa wszystko wyłącznie w kategoriach praktyczności, stosowności, użyteczności względem pożądanego celu. Skuteczność i efektywność powodują nihilistyczną degradację. Przemysł, a właściwie technika i oparta na niej nauka, upajają mocą, która rekompensuje poczucie pustki.

            Wracając do stojącej przed nami alternatywy, którą wyłożyła w sposób jasny i klarowny Anna Pawełczyńska – być albo nie być dla Europy – ocalenie jako „być w sposób twórczy” to powrót do chrześcijańskiej cywilizacji, zbudowanej na fundamentach Jerozolimy, Aten i Rzymu. Europejczyk jest tylko jeden, choć w różnych odmianach narodowych – np. Grek, Włoch, Hiszpan, Niemiec, Francuz, Anglik, Polak, Czech etc. Narody stanowią rzeczywiste bogactwo Europy. Nie ma Europejczyka bez fundamentów, jest tylko dzicz. Dzicz jest wywrotowa, niszczycielska, destrukcyjna. To darwinowska dzika horda.

Andrzej Filus   

Przypisy:

[1]        H. Elzenberg, Nauka i barbarzyństwo, Pamiętnik Warszawski 1930, z. 4-5, rok II, s. 104 – 115; niniejszy artykuł został umieszczony w pozycji powojennej, Wartości i człowiek. Rozprawy z humanistyki i filozofii, trzykrotnie wydanej przez wydawnictwo UMK w Toruniu.

[2]          F. Nietzsche, Poza dobrem i złem. Preludium do filozofii przyszłości, przeł. z niem. G. Sowiński, Kraków 2001.

 

Literatura:

Pawełczyńska A., Głowy Hydry: o przewrotności współczesnego zła, Lublin 2004;

Pawełczyńska A., Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1974;

Andreski St., Czarnoksięstwo w naukach społecznych, przeł. z ang. St. Andreski, J. Sowa, Warszawa 2002;

Dołęga J. M., Znak – język – symbol: z podstawowych zagadnień komunikacji, Warszawa 1991;

Elzenberg H., Nauka i barbarzyństwo, Pamiętnik Warszawski, z. 4-5, rok II, 1930;

Elzenberg H., Próba kontaktu; eseje i pisma krytyczne, Kraków 1966;

Elzenberg H., Wartość i człowiek:`rozprawy z humanistyki i filozofii, Toruń 1966;

Elzenberg H., Z filozofii kultury, Kraków 1991;

Heck D., Spór czy lament?: wokół problemów aksjologicznych w eseistyce polskiej (1957-1986): Stanisław Ossowski, Jan Strzelecki, Antoni Kępiński, Henryk Elzenberg, Leszek Kołakowski, Zygmunt Kubiak, Mieczysław Jastrun, Zbigniew Herbert, Andrzej Kijowski, Ludwik Flaszen, Jan Błoński. Wrocław 1996; Kant I., Uzasadnienie metafizyki moralności, przeł. z niem. M. Wartenberg, Warszawa 1984;

Karwat M., Podstawy socjotechniki dla politologów polityków i nie tylko, Warszawa 2014;

Mumford L., Mit maszyny, przeł.  z ang. M. Szczubiałka, t. 1, Warszawa 2012;

Mumford L., Mit maszyny; pentagon władzy, przeł.  z ang. M. Szczubiałka, t. 2, Warszawa 2014;

Mumford L., Technika a cywilizacja: historia rozwoju maszyny i jej wpływ na cywilizację, przeł. z ang. E. Danecka, Warszawa 1966;

Mumford L., The City in History: Its Origins, Its Transformations, and Its Prospects, New York 1961;

Mumford L., The Culture of Cities, New York 1938;

Mumford L., The Transformations of Man, New York 1966;

Nowak A. J OFM., Symbol znak sygnał, Lublin 2000;

Tatarkiewicz Wł., Dziewiętnastowieczny scjentyzm, brimw;

Tatarkiewicz Wł., O bezwzględności dobra, Warszawa 1919;

Tatarkiewicz Wł., Parerga, Warszawa 1978;