Symbol literacki czy społeczno-polityczny „Morderstwa w Orient Expressie” (3)

         Okoliczności i wartka akcja pozwalają autorowi ukazać nadzwyczajny, niepospolity charakter bohatera. Jego działania budzą silne emocje wśród odbiorców, przede wszystkim wśród fanów, którzy natarczywie wymagają zachowania swoistego tonu, odpowiedniego nastroju utworu. Dlatego w drugim etapie kreślenia sylwetki głównego bohatera, na etapie transmotywacji, następuje proces usuwania z jego barwnego życia tego, co pospolite, praktyczne, szare, uliczne, prostackie, przeciętne, prymitywne.  Powstaje postać charakterystyczna dla naszych czasów, albowiem wyraża amoralny trend współczesnych ideologii.

            Ostatni etap właściwej mityzacji polega na wprowadzeniu przez autora organizacji i jedności wśród wielości wyselekcjonowanych elementów. W tym końcowym etapie twórca organizuje, ujednolica i harmonizuje postać głównego bohatera tak, aby tworzyła ona pełne i samowystarczalne „ja”, posiadające swoją strukturę i swoją logikę psychologiczną. Osobowość bohatera wchłania elementy nadludzkie i możliwe, znane odbiorcy z życia, a przynajmniej mu nieobce. Jest to proces tworzenia roli, która staje się mitem w wypadku powszechnego uznania przez odbiorców. Jak już wyżej było wspomniane, samo imię Poirota, Herkules, jest bardzo znamienne, albowiem odwołuje się do mitologii rzymskiej. Herkules, był herosem, czyli nadczłowiekiem czy supermenem, posługując się językiem współczesnym, miał dwanaście prac do wykonania i na jego wzór miał tyleż prac do wykonania Herkules Poirot w opowiadaniu Agaty Christie Dwanaście prac Herkulesa.

         Oczywiście, w całej konstrukcji dzieła towarzyszą „procesy upraszczania, syntetyzowania, często monumentalnego wyolbrzymiania”^[1]. Dlatego taką opcję przedstawienie Herkulesa Poirota wybrała angielska autorka. Obraz bohatera, który w ten sposób autorka dzieła kreuje, nie wynika z powierzchownego ujęcia postaci, ile z głęboko istotnego, esencjonalnego zarysowania osobowości, a przy tym tajemniczego poprzez niedopowiedzenia, co mit najlepiej  wyraża. Kreowany przez autora bohater odzwierciedla jego najbardziej ukryte pragnienia i idealizację osoby autora. Jest to czysta projekcja widzenia idealnego „ja” przez autora, którą wyraża fikcyjny bohater, przelany na papier czy obraz.

Symbol Morderstwa w Orient Ekspressie

            Morderstwo w Orient Ekspressie jest o tyle symbolem, o ile stanowi motyw w dziele literackim, łącząc to, co duchowe z materialnym, to, co zmysłowe z nadzmysłowym w logiczną, pełną sensu całość^[2]. „Człowiek systemem symbolizowania wnika głębiej w prawdę”^[3]. W poznaniu rzeczywistości przez człowieka symbol odgrywa kluczową rolę, wręcz zasadniczą, jak stwierdził Antoni Jozafat Nowak OFM^[4]. Bowiem fakty, symbole i prawa składają się na ludzką wiedzę^[5]. Symbol bowiem „jest znakiem, który dostarcza informacji o cechach przedmiotu oznaczonego, nie jest jednak znakiem oznaczającym na zasadzie swego podobieństwa, desygnatu (znak)”^[6]. Symbol zatem dostarcza informacji o cechach oznaczonego przedmiotu^[7]. Innymi słowy symbol  posiada pewna liczbę znaczeń ukrytych w dosłownym znaczeniu. Sam kryminał jako gatunek literacki zawiera w sam sobie  zagadkowość.

            Ponieważ mamy do czynienia z twórczością literacką należy wyodrębnić znaczące elementy symbolu Morderstwa w Orient  Ekspressie, ponieważ powieść jako całość jest złożona, składająca się z wielu elementów symbolicznych. Anna Pawełczyńska w swej książce Głowy hydry użyła symbolu Morderstwa w Orient Expressie do zjawisk społecznych.

          Wyjaśniła tam: „Agata Christie w jednej ze swych najlepszych powieści kryminalnych skonstruowała taki schemat zbrodni, który powinien skłonić współczesnych prawodawców do poważnych refleksji. Morderstwo zostało dokonane przez grupę  działających w zmowie ludzi. Każdy z nich zadał cios, ale nikt nie wiedział, który ze współsprawców zadał cios śmiertelny. Sprawca pozostaje anonimowy. Zbrodnia została dokonana zbiorowo.”^[8] Warto zapamiętać określenie sprawcy, użyte przez Annę Pawełczyńską – anonimowi sprawcy, zorganizowani, działający według opracowanego schematu.

            Anonimowość według ideologicznej narracji wiąże się z tłumem, z flanerami, jednakże należy ją wiązać z organizacją przestępczą, której działalność wymaga zachowania anonimowości. Pozoracja, manipulacja wymaga opracowania mitów bądź wykorzystania istniejących do narracji, służącej ukierunkowanym wyjaśnieniom, które mają zaciemnić, zafałszować, pozorować, zachować sekret. Ezoteryczna konspiracja ma na celu ukrycie ciemnych uczynków organizacji zbrodni, co jest oczywiste.

            Schemat zaś dotyczy nauk ścisłych, albowiem stanowi on plan czegoś, nie tylko rozplanowanie, ale przede wszystkim opracowany wzór czegoś, powielany potem wielokrotnie. Każda zbrodnia, poparta manipulacją, podstępem, przebiega według opracowanego schematu, przejawia się w konkretnych działaniach, jak chociażby  w Orient Ekspressie. (Cdn.)

Andrzej Filus

 

Przypisy:

[1]          Ibidem, s. 67.

[2]          Zob. szerz. A. J. Nowak, Symbol znak sygnał, Lublin 2000.

[3]          Ibidem, s. 9.

[4]          Ibidem.

[5]          Por. Ibidem, s. 31.

[6]          Ibidem, s. 33.

[7]          Ibidem, s. 34.

[8]          A. Pawełczyńska, op. cit, s. 249.