Symbol literacki czy społeczno-polityczny „Morderstwa w Orient Expressie” (2)

Agata Christie – imperialna autorka bestselerów

            Jak pisze Martin Fido[1], Agata Christie była imperialną nacjonalistką, przekonaną o wyższości cywilizacji i kultury własnego kraju, nie uznającej współczesnych obcych cywilizacji za równorzędne brytyjskiej, nawet w stosunku do państw Starego Kontynentu czy USA. W kryminale Morderstwo w Orient Ekspressie, Angielka wracająca do Anglii z Bagdadu, Mery Debenham, wypowiada następujące słowa o Turcji, którą: „Cóż w tym kraju nie można tak po prostu stosować amerykańskich metod. To naturalne, że ludzie  tutaj są leniwi […]. Nie mają w sobie żadnej iskry. Ale zdziwilibyście się, czego też dokonuje tam nasza szkoła. Dysponują doskonałym programem pedagogicznym. Chyba nic nie ma takiej siły jak edukacja. Musimy zaszczepić im nasze zachodnie ideały i obudzić w nich świadomość”. Jest opis indoktrynacji, prania mózgu poprzez szkołę i w szkole. Jak potępiać Stalina, Hitlera czy Mao? Kopiowali imperialistów. Przedstawia ona poglądy, powszechnie występujące w okresie europejskich potęg imperialnych. Co więcej, podobne poglądy w krajach byłych potęg imperialnych występują dzisiaj wśród wszystkich warstw społecznych, z nostalgią za czasami, w których panował porządek, co prawda oparty na sile stalowych dział i silników parowych, a w okresie zmierzchu kolonialnych imperiów silników spalinowych. Zatem jej światopogląd nie odbiegał od powszechnie obowiązującej ideologii supremacji Europy i Ameryki Północnej.

            Agata Christie sprzedawała swoje książki na całym obszarze cywilizacji brytyjskiej. Najbardziej lukratywnym rynkiem zbytu dla jej powieści był rynek amerykański, a nie brytyjski. Poza tym jej książki były bardzo szybko tłumaczone na języki kontynentalne, czyli europejskie. Nie mogła sobie zatem pozwolić na rasistowskie wybryki, ponieważ była zależna od swych klientów na całym świecie. Pisarstwo przyniosło jej światową sławę. Już za jej życia książki Christie były ekranizowane przez Hollywood. Film dla analfabetów jest tym, co książka dla piśmiennych. Sława przełożyła się na wysokie dochody. Zbiła na scenariuszach majątek. Sukces wydawniczy i filmowy wprowadził ją do wąskiej grupy imperialnej  elity.

            Wyznawana przez Brytyjczyków rasistowska ideologia splendid isolations miała na celu ochronę tożsamości kolonizatorów, przede wszystkim w podbitych krajach o wysokiej cywilizacji jak Indie, gdzie została zastopowana fala emigracyjna z Wielkiej Brytanii w XVIII wieku na rzecz emigracji do Ameryki Północnej, albowiem w Indiach Anglicy stawali się szybko Hindusami, a w koloniach amerykańskich zachowywali swą tożsamość z racji wyższości kulturowej nad Indianami. Anglicy, wychowani na religijnej ideologii protestanckiej nie byli w stanie przeciwstawić się cywilizacji hinduskiej, albowiem protestantyzm jest zdziczeniem, na co rzucił iskierkę Erich Fromm w swej najsłynniejszej publikacji Ucieczka od wolności. Samo zjawisko zdziczenia w wyniku protestanckiej rebelii ideologicznej w sposób wyczerpujący przedstawił nasz słynny historiozof, Feliks Koneczny. W styku angielskich kolonizatorów ze starą cywilizacją na półwyspie Dekańskim protestancka dzicz z Wysp Brytyjskich ulegała urokowi hinduskiej cywilizacji Ariów. Szybko porzucali dzikie zwyczaje z Wysp i przyjmowali cywilizację.

Proces literackiej mityzacji

            Spróbujmy ująć proces literackiej mityzacji postaci głównego bohatera, słynnego detektywa, Herkulesa Poirota, który dzięki produktom medialnym, a więc książce i licznym adaptacjom filmowym (najnowsza adaptacja filmowa Morderstwa w Orient Ekspressie ma wejść na ekrany pod koniec bieżącego roku) zawładnął masową wyobraźnią. Zaadaptujemy propozycję Henryka Elzenberga[2]. Proces mityzacji postaci literackiej czy filmowej składa się z trzech etapów. Proces mityzacji dotyczy książek czy filmów zwanych obecnie kultowymi. Jedną z tych licznych postaci jest, wymyślony przez Agatę Christie, Herkules Poirot, Belg osiadły w Anglii w czasie pierwszej wojny światowej.

            Proces mityzacji polega na zawładnięciu zbiorową wyobraźnią. Powstaje bardzo dużo książek i filmów – lecz tylko niewiele zdobywa uznanie międzynarodowej widowni. Kultowe postacie mają swoich wielbicieli na różnych kontynentach. Proces mityzacji głównej postaci polega nie tylko na stworzeniu im atrakcyjnego pola działania – lecz przede wszystkich na stworzeniu z nich nadczłowieka, czyli supermana, uwodzącego widzów, którzy dostają egzaltacji na jego widok. Selekcja polega na wybraniu jak najbogatszego i najbardziej fascynującego  materiału do przedstawienia głównego bohatera, jaki powinien określać go w sposób wyrazisty, charakterystyczny i nadzwyczajny. Erudycja Herkulesa Poirota uwodzi czytelnika czy widza, ponieważ jest nieprzeciętna. On wie zawsze lepiej od pozostałych bohaterów powieści czy filmu, którzy uznają jego wielkość. Owa szarzyzna ludzka, wyrażająca podziw dla Herkulesa Poirota, owa masa, tworzy odpowiednie tło dla głównego bohatera. Jest to jego przewaga nad zwykłym człowiekiem z ulicy, flanerem. (Cdn.)

 

Andrzej Filus

Przypisy:

[1]           Por. M. Fido, Świat Agaty Christie, przeł. z ang. B. Długajczyk i E. Skowrońska, Poznań 2005.

[2]           Por. H. Elzenberg, Op. cit., ss. 64 – 69.

 

Dodaj komentarz

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany.

*