Rzeka Myśla – piękno, natura, tajemnice, gospodarka, turystyka, „biały węgiel” (3)

Jak to z nazwą Myśli było?

W czasie mojej wieloletniej pracy pedagogicznej spotkałem się z polską „legendą”, powstałą już po 1945 r., która miała wyjaśnić pochodzenie nazwy „Myślibórz”. W tej legendzie odnoszono się jednocześnie do pochodzenia nazwy rzeki. W skrócie było to tak: „Pewnego razu wędrował wzdłuż rzeki rycerz Myślibor, który strudzony wielce, postanowił odpocząć nad jej brzegiem i napoić swego wierzchowca. Trudy dnia spowodowały, że usnął pod drzewem. Gdy się obudził, jego oczom ukazała się zjawa, w postaci przepięknej dziewczyny. Zakochali się od pierwszego wejrzenia. Myśla – bo tak zwała się dziewczyna – wspólnie z Myśliborem postanowili, że w miejscu spotkania założą gród – Myśliborzem zwany.”

Na podstawie zachowanych dokumentów średniowiecznych, historykom udało się dość precyzyjnie ustalić ewolucję zmian nazwy naszej bohaterki na przestrzeni ponad 700 lat.  Pierwszy dokument z 1232 r., który powstał w kancelarii książąt wielkopolskich, określał rzekę jako „Mizzla”, ale już biskup lubuski w tym samym roku pisze „Mizla” – czyżby pisarz „zjadł” jedną literkę?. W kolejnych latach napotykamy wiele, mniej lub bardziej podobnych nazw: „Mizla” (1234), „Myzla” (1259), „Mizle” (1262), „Mizeele” (1281), „Miezel” (1298), „Mitzel” oraz „Mittel” (1334). Kiedy po raz pierwszy bieg rzeki zaznaczono na mapach Brandenburgii, również zapisywano jej nazwę różnie: na pierwszej samoistnej mapie Brandenburgii Gerarda Mercatora ok. 1585 r. Miezel flu., natomiast mapa Abrahama Orteliusa, która ukazała się w 1590 r., podaje Miesel. flu. Ostatecznie nazwa „Mietzel”, przetrwała do 1945 r. – tu jednak musimy jeszcze dodać ciekawostkę (a takich będzie znacznie więcej) – jej dolny bieg do ujścia, nazywany był „Pise”. W roku 1945 nad rzeką pojawili  się jej nowi właściciele, dla których rzeka była „tabulą rasą”. Początkowo nazywali ją w języku byłych użytkowników, dopiero w 1949 r. oficjalnie otrzymała nazwę „Myśla” – wydawałoby się, że opowieść o nazwie mamy już „z głowy”, nic bardziej mylnego. Jak to zwykle bywa, zupełnie przypadkowo zaglądając na stronę, poświęconą Myśliborzowi w publikacji pt. 300 miast powróciło do Polski – napotykamy nazwę – „Mieciel”. Uff !!!

Archeolodzy odkrywają tajemnice Myśli

Teraz możemy poznawać pozostałe tajniki naszej tajemniczej rzeki. Zacznijmy więc ab ovo. Dzięki pracy archeologów możemy określić, kiedy pierwsi ludzie pojawili się nad rzeką i gdzie przebywali, bądź się osiedlali. Pozostałościami po ich bytności są głównie narzędzia i przedmioty codziennego użytku oraz miejsca ostatecznego spoczynku, czyli cmentarze. Krzemienne narzędzia mezolityczne[1] nad brzegiem Myśli odkryto w okolicach Dębna, w czasie badań w 1955 r.[2] Znacznie więcej śladów pobytu ludzi nad Myślą odkryli archeolodzy z okresu neolitu. Można powiedzieć, że zaczął robić się nad nią tłok, zwłaszcza w jej dolnym biegu. Krzemienną siekierę i grot oszczepu znaleziono w Myśliborzu, a siekierę w Dębnie[3], kolejne stanowiska neolityczne pochodzą z miejscowości, położonych nad rzeką: Dargomyśl, Chwarszczany, Gudzisz – są to punkty osadnicze, ślady osadnicze i obozowiska.[4] Stanowiska z epoki brązu i wczesnej epoki żelaza, kultury łużyckej i uradzkiej, archeolodzy założyli w Dębnie, Dargomyślu i Chwarszczanach.[5] W październiku 1958 r. podczas kopania dołu do przechowywania nasion, robotnicy leśni natrafili w Namyślinie, około 350 m od rzeki Myśli. na naczynia ceramiczne z przepalonymi kośćmi. Archeolodzy, którzy przybyli na miejsce stwierdzili, iż natrafiono na cmentarzysko popielnicowe, użytkowane przez ludność grupy uradzkiej kultury łużyckiej w IV okresie epoki brązu.[6] Przy okazji w zachodniej części wsi na piaszczystej terasie rzeki Myśli odkryto również stanowisko wczesnośredniowieczne (prawdopodobnie osada). Znaleziono kilka fragmentów ceramiki wczesnośredniowiecznej.[7] Ślady osadnictwa łużyckiego odkryto także w czasie badań na grodzisku myśliborskim. Największą sensacją było odkrycie (jak się później okazało) największego cmentarzyska popielnicowego kultury łużyckiej, datowanego na V w. p.n.e., nad brzegami Myśli. Dokonano go w trakcie prac leśnych w 1999 r. koło wsi Gajewo (gmina Lubiszyn, woj. lubuskie). Pierwsze badania ratownicze przeprowadziło Muzeum Pojezierza Myśliborskiego w Myśliborzu w sezonach 2001-2002.  Miały one charakter sondażowy, a ich celem było określenie zasięgu cmentarzyska. Następnie w latach 2006 i 2009 nastąpiła kontynuacja badań. Te z kolei badania miały na celu zadokumentowanie pozostałej, zagrożonej „dzikimi wkopami” części cmentarzyska.

Łącznie w ciągu tych czterech sezonów przebadano 625 m² powierzchni. Wyeksplorowano i zadokumentowano 170 obiektów, w tym 134 groby i 40 obiektów, związanych z funkcjonowaniem cmentarzyska.

Rozmieszczenie pochówków na cmentarzysku było zwarte i nieregularne. Zdecydowana większość posadowiona była na najwyższej partii wyniesienia oraz u jego podnóża. Ich przeciętna głębokość od powierzchni ziemi wynosiła ok. 30-40 cm na szczycie wyniesienia i ok. 20-30 cm u podnóża stoku.

Wśród odkrytych na cmentarzysku grobów przeważały pochówki jedno-popielnicowe – 92 groby, pozostałe to: 11 grobów dwu-popielnicowych, 4 groby ciałopalne jamowe, 4 bez śladów pochówka – tzw. symboliczne oraz 1 grób trój-popielnicowy. Dokończenie badań planuje się w 2011 r. W pobliżu Myśli znajdują się również stanowiska z okresu wpływów rzymskich[8]. W znanych nam już wcześniej miejscowościach: Dębnie (osada i cmentarzysko), Gudziszu i Reczycach (ślad osadniczy). Przy okazji odkrycia cmentarzyska w Namyślinie odkryto osadnictwo wczesnośredniowieczne. Tak więc pora zająć się tym okresem. Największe grodzisko zachowało się do naszych czasów w Myśliborzu (wówczas prawdopodobnie przez jego słowiańskich mieszkańców „Sołdzinem” zwanym). Badania na grodzisku rozpoczęli jeszcze przed II wojną światową archeolodzy niemieccy. W Polsce badania prowadzono w 1979 r. Grodzisko pochodzi z okresu VIII/IX – XII w. Ich wyniki prezentowane są na wystawie we wspomnianym wcześniej Muzeum Pojezierza Myśliborskiego.[9] (cdn.)

Marek Karolczak

Na zdjęciach autora: Myśla w Myśliborzu